18 Şubat 2008 Pazartesi

Mücellitlik 1

Ciltçilik: Tabaka halinde kâgıtlar üzerine basılmıs olan kitap, mecmua brosür ve bunlara benzer islerin kâgıtlarının sayfa ve forma sırasıyla katlanıp bir araya getirilerek bir blok teskiline ve bunun üzerine de muhafaza olarak bir kap geçirilmesi sanatına mücellitlik, bu isle ugrasan kisiyi de mücellit, isin yapıldıgı atölyeye de mücellithane denir. Mücellitlik denildiginde, sadece bir kitabın ciltlenmesi anlasılmamalıdır. Makinede baskıya girecek bir kâgıdın baskıya girecek ebatlarda kesilmesi, baskı sonrası formalarının birbirini takip eden sayfa numarası ile katlanması, yine sıra ile dikilmesi, tutkallanıp kapagın takılması yanında; delgi (zımba) pilyaj, cilt kapaklarına elle veya presler vasıtasıyla yapılan kabartma (GOFRE) ve yaldız baskılar da ciltleme islemlerinin bir parçasını olusturmaktadır. Türk tarihinde mücellitlik, bir meslek olma özelliginin yanında, bir sanat faaliyeti olarak da yer almıstır. Bilhassa 19. yüzyılda ciltçilik sanatı çok gelismistir. Özellikle Islamiyet'in dogusundan sonra süratle gelisen ciltçilikte, Türk ustaların nadide ürünleri "Herat Isi" adı altında ün saldı. Bu ustalar, cilt süslemelerinde Arapların kullandıkları geometrik sekillerin yerine, çini ve halıda kullanılan "Hatai ve Rumi" diye adlandırdıkları bezeme motiflerini tercih ettiler. Bu sayede önemli eserler çok güzel sekilde ciltlenmis ve bugüne kadar muhafaza edilebilmistir. Günümüzde ise ciltçilik, teknolojinin gelismesine paralel olarak gelisme göstermistir. Artık cilt islemleri makinelesmis durumdadır. Baskısı yapılan formaların harmanı, dikisi, tutkalı, kapak geçirme ve takma, kesme islemleri, hatta paket yapımı dahi, sadece bir makine vasıtasıyla yapılır duruma gelmistir. Cilt isleri, müstakil mücellithanelerde yapıldıgı gibi, büyük matbaaların cilt atölyelerinde de yapılabilir. Cilt Islerinde Kullanlan Makineler Düzeltme makineleri Kagıtları havalandırıp düzgün hale getirme ve kesime hazırlama islemi el ile yapıldıgı gibi düzeltme makinelerinde da yapılabilir. Bu makineler, kâgıdı hem düzeltir, hem havalandırarak kolay kurumalarını saglar. Düzeltme makineleri, bir kösesi hafif egik bir masa görüntüsündedir. Motor gücüyle masanın üst tablası ve dolayısıyla tabla üstündeki kâgıtlar titresir. Böylece kâgıtlar gönyeli kösedeki yan duvarlarda ve bir hizada düzgün duruma gelir. Kâgıt düzeltme makineleri mücellit bıçaklarına yakın yerde bulunmalıdırlar. Kesme makineleri Düzeltilen kâgıtları, istenen ölçüde kesmeye yarayan otomatik bıçaklardır. Bu bıçaklar, yalnız cilt atölyelerinde degil baskı atölyelerinde de kullanılan önemli makineleridir. Basılmamıs kâgıtlar baskı ölçüsüne uygun sekilde kesilmek zorundadır. Baskısı bitmis kâgıtlar ise üç amaçla kesilir 1) Kenarları, düzeltme amacı ile tıras etmek. 2) Aynı tabaka üzerinde iki veya daha çok nüsha bir arada basılmıs ise bunları birbirinden ayırmak. 3) Kırma, katlama islemlerinden geçerek harmanlanıp kapak takılıp bitirilmis islerin, sırt hariç diger üç kenarından kesilmesi. Kesme makineleri üç ana gurupta toplanabilir Mukavva giyotinleri Ayaklı tabla seklindedir. Karton veya mukavva, bir tablo üzerine yerlestirilir. Kesilmesi istenen kenar sıkıstırılır ve aynı kenarda bulunan bıçak, kol gücüyle asagıya indirilerek kesim yapılmıs olur. Yarı otomatik bıçaklar Kâgıt sıkıstırma, kesim, ölçü ayarları el ile yapılır. Kesme bıçagı elektrikli motor gücüyle iner ve kâgıt topunu keser. Bıçagın arka kısımda ileri geri hareket ettirilebilen metal bir tarak bulunur bu tarak kâgıt topunun arka kenarının düzgün sekilde dayanmasını saglar. Tam otomatik bıçaklar Bu bıçaklar bilgisayar hafızalıdır. Kesim programı hafızaya verilir. Bıçak, kesim programı hassas biçimde uygular. Makine kâgıt topunu birbiri ardınca ve istenen ölçüde keser. Bıçak ustası, kesimi denetler ve top kâgıdı bıçaga yükler.Kırma - Katlama makineleri : Katlama isleri el ile "ıstaka"denilen bıçak seklindeki bir kemik parçasıyla yapılabilir. Fakat modern cilt atölyelerinde kırma katlama isleri, ilgili makinelerle yapılır. Kırma katlama makineleri tipo, ofset ve tifdruk rotatif makinelerinin çıkıs kısmında bulunur. - 240 gr/m2 lik kâgıt bir defada kırılabilir. - 160 gr/m2 lik kâgıt iki defada kırılabilir. - 120 gr/m2 lik kâgıt üç defada kırılabilir. - 80 gr/m2 lik kâgıt dört defada kırılabilir. Yüksek tirajlı baskılar, mutlaka, makinede katlanır. Katlamada en önemli husus, ayarlı katlamadır. Katlamadan sonra sayfa hizalarının aynı olması gerekir. Bir baska çok önemli nokta, sayfa numaralarının dogru olarak birbirini izlemesidir. Montajda sayfa yanlıs ve hatalı atılmıssa, bunu kırma katlamada düzeltmek mümkün degildir. Temel katlama sekilleri 1) Bohça seklinde katlama 2) Paralel katlama 3) Dikine katlama 4) Akordeon katlama Kırma-katlama makinelerinin çalısma sistemlerinde degisiklikler vardır. Bazı makineler balta sistemi ile çalısırlar. Kâgıdın katlanacak yerinde bir bıçak asagıya iner, kâgıdın iki merdane arasından sıkısarak geçmesini saglar. Bazı makineler ise çanta sistemi ile çalısır. Bu makinelerde üç merdane vardır. Ilk merdane arasından geçerken kâgıdın bir kenarı makinenin içindeki plakaya çarpar ve bükülür. Bükülen kısım 3.merdane arasından sıkısarak geçer ve geçerken de katlanmıs olur. Her iki sistemin birlikte kullanıldıgı makineler de vardır.Katlama makinelerinin imalatçıları, makineyle birlikte katlama semalarını da gönderirler. Makinenin katlanabildigi maksimum ve minimum kâgıt ölçüleri ve katlama imkânları bu semada ayrıntılı olarak belirtilir. Küçük katlama makinelerini hariç, kâgıt yüklendikten sonra, ayarlı yerlestirme, katlama ve katlanan formaların istifi otomatiktir.Modern katlama makinelerine perforaj, oluk açma, kesme, sayma, cilt, kâgıt kontrol ve hatta plastik kapak takma üniteleri de özel siparisle eklenebilmektedir. Harman makineleri Basılan ve katlanan formaların belli bir sırayı takip ederek arka arkaya dizilmesine "harman yapma" denir. Harman el ile veya harman makinelerinde yapılır. Elle harman yapmak için bir kitabı teskil eden tüm formalar pes pese bir masa üstünde dizilir. Ilk formadan baslayarak her birinden bir forma alınıp bir araya getirilirse bir kitap tamamlanmıs olur. Harman makinelerinde formaların yerlestirildigi yerlere "Istasyon" denir. Forma istasyonları, forma ölçülerine göre ayarlanır. Formalar, istasyonlara sıra ile yerlestirilir. Forma toplayıcı kollar, formaları pes pese alır ve makinenin sonunda istif eder. Bir harman makinesi 20 istasyonlu ise, 20 forma kapasitesine sahip demektir. Basılan tabaka bir forma yani 16 sayfalık ise 16x20, 320 sayfalık bir kitabın harmanı bir defada yapılabilir. Basılan sayfa 32 sayfalık ise 20 istasyonlu bir harman makinesi bir defada 32x20, 640 sayfalık bir kitabı harmanlayabilir. Tel dikis makineleri Karton kapaklı kitap ve defter isleri ile fatura makbuz gibi koçanlı isler için tel dikis makineleri kullanılır. Bu makineler islerin özelliklerine göre, sırttan, blok ve kopça (kangal) dikisi yaparlar. Tel dikisi makinelerinde iyi bir dikis yapabilmek için, dikilecek isi iyi toplamak, karsı ve yan pozalara düzgün sürmek gereklidir. Ayrıca tel seçimi ve yükseklik ayarlarını da yapmak gerekir.