17 Şubat 2008 Pazar

TEMEL KAVRAMLAR

Matbaa: Diger adı basımevi olan matbaalar, çesitli baskı tekniklerini
kullanarak gazete, kitap, dergi, brosür, ambalaj gibi her türlü basılı
materyalini üretmek ve çogaltmak görevini üstlenmis kuruluslardır.
Matbaalar hizmet götürdükleri sektörlerin talepleri dogrultusunda,
basta kagıt-karton sanayiinin ürünleri olmak üzere, plastik, teneke,
kumas gibi ürünler üzerine baskı yaparlar.
Matbaacı:
1- Matbaa ve baskı islerinin hazırlanma ve basılmaları ile ugrasan
ve bu isi kendine meslek edinen kimse. Bu çerçevede matbaacılık
ana meslegi altında çok sayıda meslek mensubu görev yapmaktadır.
Bunların baslıcaları; dizgici, grafiker, filmci, montajcı, kalıpçı, baskıcı,
mücellit (ciltçi), matbaa müsteri temsilcisi, matbaa yöneticisidir.
2- Basımevi sahibi
Matbaacılık: 1.Basılması istenen bir materyale iliskin yazılı ve görsel
materyallerin belirli sanatsal özellikler gözetilerek bir araya getirilip
düzenlenmesi, baskıya hazırlanması ve çogaltılması islemlerinin
tümüne matbaacılık denir. 2.Basımevi isletme isi. Matbua: Basılmıs
olan, basılı. Matbu evrak: Daha çok resmi nitelik tasıyan islerde
kullanılmak üzere basılmıs evraklara denir.
Ajans: Basım sanayiinde ajans kavramı, daha çok basılacak
materyallerin baskı öncesi hazırlık islemlerini yürüten, fiziki üretimden
çok düsünce üreten ve satan kurulusları ifade eder. Ajanslar, resmi
ve özel kurulusların hizmet ya da mallarını tanıtmaya, sevdirmeye,
sattırmaya yönelik reklam/tanıtım kampanyalarını organize eder ve
yürütürler. Bu isleri yaparken de kampanya sırasında kullanılacak
basılı materyallerin (afis, brosür, bilboard, reklam panoları, kitap, el
ilanı, kurum kimligi çalısmaları vb.) tasarım ve baskıya hazırlık
islerini bizzat yürütürler. Reklam ajanslarının kapasiteleri ölçüsünde
eleman sayıları ve çalıstırdıkları elemanların nitelikleri degisebilir.
Büyük ölçekli reklam ajanslarında görev alan uzman meslek
mensupları genel olarak sunlardır: Sanat yönetmeni, grafik
tasarımcılar, fotografçı, dizgici, metin yazarı, müsteri temsilcisi
Yayınevi: Belirli uzmanlık alanları için kitapların üretim, dagıtım ve
pazarlamasını takip eden kuruluslara yayınevi denir. Yayınevleri de
ajanslar gibi matbaaların en önemli müsterileridir. Yayınevlerinin
büyük bir kısmı, bastıracakları kitapların dizgi ve tasarımını kendi
bünyelerinde yaptıktan sonra film, montaj, kalıp, baskı ve cilt islemleri
için bir matbaa ile çalısırlar.
Servis Büro: 1980’li yıllardan itibaren bilgisayarların basım sektöründe
etkin kullanılmaya baslanmasının ardından, bilgisayar destekli film
çıkıs hizmetleri vermek üzere kurulmus profesyonel kuruluslara
servis büro denmistir. Servis bürolar, film çıkıs makinalarına büyük
yatırımlar yapmak istemeyen ajans ve matbaalar arasında köprü
görevi gören kuruluslar olup, günümüzde yavas yavas dogrudan
kalıba pozlandırma sistemlerini de bünyelerine almaya baslamıslardır.
Selefoncu, lakçı: Baskısı tamamlanan brosür, dosya, kitap kapagı,
karton ambalaj gibi bazı islerin yüzeyine hem estetik kaygılarla,
hem de daha dayanıklı olması, sudan, yagdan, günes ısınlarından
etkilenmemesi için ciltleme öncesi selefon veya lak uygulayan
isletmelere denir.
Mücellithane (Ciltevi): Baskısı tamamlanan islerin kesim, kırım,
harman, dikis, kapak takma vb. Islemlerinin yapıldıgı isletmelere
denir. Pek çok matbaanın kendi bünyesinde mücellithanesi
bulunmakla birlikte, özel kapak takma, varak yaldız vb. islemler
konusunda hizmet veren cilteveleri bulunmaktadır.
DIZGI TERIMLERI
Aksan: Özellikle yabancı dillerden dilimize geçmis bazı sözcüklerin
söylenisinde yol gösterici olarak görev yapan ve bazı harflerin
üzerinde bulunan isaretlerdir.
Altbaslık: Büyük yazıları yutulabilir parçalara bölmek için kullanılan,
sundukları yazının reklamını yapan, göz gezdiren insanları okumaya
sevkeden ve ana baslıgın altında bulunan baslıklardır.
Ara baslık: Bir haberin ya da yazının belirli bölümlerine dikkat çekmek
için metin aralarında kullanılan yazı dizgisinden çok az büyüklükteki
punto ile dizilmis ve genellikle daha kalın (bold) olan baslıklardır.
Asıl baslık: Bir gazete ya da yayın tarafından kurumsal tanımlama
olarak kullanılan tasarım ya da logo.Örnegin, Hürriyet Gazetesi'nin
logosu.
Basan malzeme: Sıcak dizgide harf, isaret, çizgi, süs gibi baskı
islemi sonucu sayfada görülecek malzemeler
Basmayan malzemeler: Sıcak dizgide espas (arabosu), kadrat,
anterlin, garnitür, klise altlıgı gibi baskı kalabında yer alıp mürekkeple
temas etmeyen malzemelerdir. Espaslar, kelimelerin arasında;
kadratlar, yarım kalan (dul) satırların tamamlanmasında veya
kelime/satır ortalamada; garnitürler, sayfadaki büyük boslukları
olusturmada; klise altlıkları, kliseleri yazı yüksekligine getirmede
kullanılır.
Baslık: Metnin basına büyük punto harflerle konunun adını belirtmek
amacıyla konulan yazı.
Bastan blok yazı: Satırları sagdan baslayıp son kısmı serbest biten
dizgi türü. Soldan blok da denilebilir.
Basvuru Isaretleri: Okuyucuyu metinden dipnota ya da diger
basvurulara yönlendirmek için kullanılan isaretler
Blok paragraf: Paragraf basındaki satırı içeri almadan, satırbası
boslugu olmadan yapılan dizgi.
Bloklama: Yazının düsey olarak, sagdan ve soldan düzgün sekilde
dizilmesi. Tam blok ve yarım blok olabilir. Tam bloklamada dul
satırlardaki harf araları gereginden fazla açılarak istenmedik bir
görünüm sergileyebilirler.
Bold: Normal yazı karakterinden daha kalın gövdeye sahip olan
daha siyah yazı karakteri veya stili
Bold-italic: Egik karakterleri ve kalın çizgileriyle zor okunmasına
ragmen (burada oldugu gibi) pek çok dizgici tarafından tarafından
kullanılan yazı stili. Bu stil daha çok alt baslıklarda tercih edinmelidir.
Çift: Tipo baskıda metal harfleri dizerken kolaylık olsun diye
kullanıdıgımız cımbıza benzer ince uçlu alet.
Decoratif yazı: Dekoratif yazı tipleri özel imajlar için tasarlanmıslardır.
Genelde metinlerde degil baslıklarda ve sanat çalısmalarında tercih
edilen yazı tipidir.
Dizgi operatörü: Dizgi makinelerinde dizgi isini yapan kisi. Günümüzde
yayınevleri dısında dizgi operatörlügü meslegi yerini hem dizgi
tasarım yapabilen yardımcı grafikerlere bırakmaktadır.
Dizgi: Basım yoluyla çogaltılması düsünülen yazılı bir metnin belirli
standartlar gözetilerek matbaa harfleriyle yeniden yazılması islemi
Dizgici: Kursun harfleri, harf kasalarından tek tek alarak kumpas
üzerine dizen elle dizen kisiye mürettip; linotype, entertype, monotype
Terminoloji Temel Kavramlar / Dizgi Terimleri
gibi kursun dizgi makinalarında klavye yardımıyla dizen kisiye dizgi
operatörü denir. Günümüzde, masaüstü yayıncılık sistemi içeresinde
bilgisayarda dizgi yap;an elemanlar da bilgisayar dizgi operatörü
olarak anılmaktadır.Dul: Bir paragraf sonunda yarım kalmıs satır.
Düzeltmen: Genel tashih kurallarını bilen, metnin yazıldıgı dile hakim
olan, bu çerçevede dizgilmis bir metindeki dizgi ve yazım hatalarını
düzeltmekle yükümlü kisi.
Egik Yazı: Normal yazının bilgisayar tarafından hafif egilmis türüdür.
Italic olana göre daha iyi okunur.
Elle dizgi: Daha önceden dökümü yapılmıs ve hurufat kasalarında
yerlerini almıs kursun harflerin mürettipler tarafından teker teker el
ile alınarak biraraya getirilmesi yoluyla yapılan dizgi islemi
Entertype: Kursuna dayalı dizgi sisteminde som (tek) satırlar dizen
mekanik dizgi makinası.
Font: Belli bir adı ve sabit görünümü bulunan harf, sayı, noktalama
isaretleri ve diger yazı simgelerinin kümesi.
Foto Dizgi: Bilgisayarların matbaacılık sektöründe kullanılmaya
baslanmasından önceki yıllarda kullanılan ve compugrafic adıyla
da anılan fotografik temelli dizgi makinalarında yapılan dizgi sistemi.
Bu sistemde dizgi makinalarının ekranlarında sınırlı sayıda satır
görülebilir; dizilen satırlar bir kayıt biriminde saklanarak dizgi bitiminde
pikaj yapılmak üzere rulolar seklindeki ısıga duyarlı kagıtlara ısınsal
aktarım yoluyla pozlanırdı. Bu kagıtlar tıptı fotograf baskısı gibi belli
kimyasal islemlerden geçirildikten sonra yazılar görünür hale gelirdi.
Bu kagıtlardan pikaj yapılır ve pikajlı sayfaların filmi çekilerek baskıya
hazırlık süreci devam ederdi.
Gale: Kenarlarından ikisi üzerinde bir gönye bulunan ve üzerine elle
veya mekanik olarak tipografi dizgi satırları yerlestirilen madeni
levha.
Harf Kasası: Belirli bir düzeni olan, içinde metal harfleri(hurufat)
barındıran, çok çekmeceli bir kasa.
Harf: Tipografik düzenlemenin en temel ögesidir ve alfabenin her
bir simgesini belirtir.
Hat Sanat: El ile güzel yazı yazma sanatı
Hattat: El ile yazı yazmayı sanat olarak uygulayan kisi.
Hurufat: Metal harfler. Kursun, antimuan ve kalaydan kimi zaman
da, bakır alasımından dizgi dökümü için kullanılan metal.
Inisyal Harf: Paragraf basındaki büyük ve çogunlukla süslü bas harf.
Italik: Hümanistik küçük harften türemis ve matbaacılıkta 1500’e
dogru Aldo Manizio’nun girisimiyle benimsenmis, okuyana göre sag
üst köseye dogru hafif egik olan basım harfidir. El yazısına
benzetilmek için tekrar tasarlanıp egilmistir. Inceligi ve açısı yüzünden
okunaklıgı azdır.
Kaligrafi: Güzel, sık el yazısı
Karakter: Veri ve bilgileri isleme ya da iletme amacıyla göstermede,
uzlasmalı olarak kullanılan rakam, harf, noktalama isaretleri ya da
herhangi bir baska simge.
Klise 1. Tipo baskıda kullanılmak amacıyla, üzerine kabartma olarak
bir kompozisyon yada resim kopya edilmis madeni levha. 2. Çukur
baskıda, fotograf negatifi ve pozitifi. Komut ya da Islev Karakteri:
Verileri kaydetme, isleme, iletme ya da yorumlama gibi islemlerin
yürütülmesi, baslatmaya, degistirmeye ya da durdurmaya yarayan
ve bir veriyi gösterme karakterinden ayrılması gereken karakter.
Kumpas: Metal dizgi düzenlemesinde elle dizilecek harflerin
birlestirilmesi için kullanılan metal bir alet.
Linotype: Tekli bir kursun çubuk olarak bir tam-bütün dizgi satırını
dizen satır döküm makinası için yaygın olarak kullanılan ticari marka
adı.
Ludlow: Baslıkların ilanların dizgisinde kullanılan makine.(Karakter
matrisleri, satırın tek blok olarak döküldügü özel bir kumpasta elle
birlestirilir.)
Majiskül: Büyük harf veya büyük harflerle yazılmıs yazı, kapital
veya uppercase adıyla da bilinir.
Matris: Sıcak dizgide döküm için kullanılan disi harfler
Mekanik dizgi: Basılacak matbaa harflerinin mekanik (Linotype,
monotype gibi yöntemlerle) olarak dizilmesi.
Miniskül: Küçük harf veya küçük harflerle yazılmıs yazı.
Monotype: Tek tek harflerden boyları ayarlanmıs satırlar dizen
mekanik dizgi makinesi.
Otomatik Satısr Aralıgı: Yazı tipine, yazı büyüklügüne ve stiline
dikkat etmeden kelime islem programlarının satır arası bosluklarını
otomatik olarak ayarlaması.
Pi Fontları: Daktiloda olmayan simgesel karakterlerler. Klavyedeki
Alt, Option ile elde ettigimiz sembollerde yüklü bulunan simgeler
veya özel olarak üretilmis simge fontlarına verilen isim.
Pika: Pika tasarımcısı ölçüm birimi. 12 punto = 1 pika, 6 pika = 1
inch
Prova tezgahı: Fotogravürcülerin deneme provalarını çıkarmasına
ya da tipo isçisinin ilk prova baskılarını ya da sütun tashihleri
yapmasına olanak veren baskı makinesi.
Punto: Harf büyüklüklerinin tanımlandıgı temel ölçü birimidir.
Regular: Yazı ailesi mensuplarından biri. Daha çok ana metin
dizgisinde kullanılan, okunurluk açısından en uygun yazı sekli.
Sans serif yazı: Genellikle esit agırlıklı çizgilerden olusan, açıklıgı
en iyi olan ve tırnak adını verdigimiz bitis
vurguları olmayan yazı tipleridir. Arial, Helvetica, Univers sans serif
yazı tipi örnekleridir.
Sayfa bas derinligi: Sayfanın üstünde, üst marja eklenen fazladan
bosluk. Bu bosluk genellikle bölüm baslıgını belirginlestirmek için
yeni bir bölümün ilk sayfasında bulunur. Sayfa bası derinligi tüm
kitap boyunca aynı kalmalıdır.
Saysal (digital) dizgi: Günümüzde bütün kisisel bilgisayarlarda
gerçeklestirilebilen; çok sayıda yazılım ve font üreticisi firma tarafından
desteklenerek her geçen gün daha da gelistirilen dizgi sistemi.
Script yazı: El yazısına benzeyen yazitiplerine verilen addır.
Resmiyetten uzak samimi bir hava olustururlar. Dizgide bazı harfler
birlesirken bazıları birbirlerine dokunmazlar. Davetiye gibi az yazı
gerektiren samimi yazısmalarda kullanılırlar.Serif yazı: Tırnaklı yazı tipi olarak da anılan serif yazı tiplerinde her
harfin bitis noktalarında küçük yatay çiziler vardır. Bu çizgiler her
harfin seklini ayrı tutar ve harfler arası geçisi kolaylastırır. Dikey
çizgileri yatay çizgilerinden daha kalındır. Ince ya da kalın, esit
kalınlıkta, incelen sekilde veya yuvarlak olabilirler. Okunurlugu en
iyi yazı tipleridir.
Sıcak dizgi: Tipo baskı sistemini destekleyen linotype, entertype
dizgi makinelerinde kursun harflerin dizilip, döküm makinelerinde
dökülmesiyle gerçeklestirilen dizgi sistemi. Gutenberg teknolojisi
de diyebiliriz. Kursun harflerin ya tek tek ya da satır halinde dökülmesi
esasına dayanır. Bu dizgi sistemi yüksek baskı sistemlerinden tipo
baskı sistemini destekler.
Soguk dizgi: Genel olarak kursun döküm yoluyla elde edilne diger
harf dizgisi için kullanılır. Fotodizgi ya da sayısal (digital) dizgi ile
karıstırılmamalıdır. 1990 öncesinde IMB vb. firmaların üretmis oldugu
top seklindeki metal karakter kümelerinden olusmus kalıplarla çalısan
daktilolar mevcuttu. Her bir top farklı bir karakter içerirdi. Topları
degistirerek degisik karakterlerde dizgi yapmak mümkündü. Sıcak
dizginin yaygın oldugu o dönemde bu sistem soguk dizgi olarak
adlandırılmıstı.
Sondan blok: Satırların saga dayalı oldugu dizgi türü.
Tashih: Dizgi yanlısnıı düzeltme isi. Tashih konusunda ortak bir dil
olusturulmus olup, belli islemler belli sembollerle gösterilir.
Tipografi:
1. Kabartma kalıplar (tek tek karakterler, gravürler, kliseler) üzerinde
dizgi ve baskı yöntemi.
2. Grafik tasarımda yazılı unsurların (yazı karakteri, yazı büyüklügü
vb.) sanatsal bir bakıs açısı ile düzenlenmesi isi. Günümüzde
bilgisayarlı tipografinin gelismesi ile beraber yazı aileleri zenginlesmis
yeni tipografik türler olusturmak kolaylasmıstır.
Tipometre: Dizgicilerin kullandıgı taksimatlı cetvel. Üzerinde iki ayrı
taksimat bulunan düz bir cetveldir.Bunların birisinde metre sisteminin
ondalık bölümleri (santimetre, milimetre), ötekindeyse on iki esit
parçaya bölünen ve birimi tipo puntosu olan tipografi sistemi yer
alır.)
Tire: 1.Çizginin es anlamlısı 2.Hiçbir yumusak tonu olmayan ve
yanlızca iki uç yogunlugu bulunan fotograf. 3. Tire klisesi yada filmi,
yanlızca düz beyazları ve siyahları olan bir belgeden hareketle elde
edilmis baskı kalıbı parçası(Tramlamanın karsıtı olarak)
Trutype: Apple ve Microsoft tarafından sunulan yazı tipi düzeni.
Trutype yazı tipleri çogu zaman lazer yazıcılarda çok daha hızlı çıktı
alınmasını saglar.
X-yüksekligi: Latin Alfabesi'ndeki küçük x harfinden adını alan Xyüksekligi
kavramı a, e, o, u , ı gibi küçük ünlülerinyüksekligi anlamına
gelir ve önemli tasarım özelligidir. Aynı puntodaki az x yüksekligine
sahip yazı karakteri, çok x yüksekligine sahip yazı karakterinden
daha az yer kaplar. (12 punto Times ile 12 punto Arial'i
karsılastırdıgımızda arial daha çok yer kaplar.
ABCÇDEFGGHIIJKLMNOÖPRSSTUÜVYZ (Arial-Regular 12 punto)
ABCÇDEFGGHIIJKLMNOÖPRSSTUÜVYZ (Times-Regular 12
punto)
Yazı Ailesi: Bir tipografik karakterin degisik et kalınlıklarında ve
daraltılmıs, genisletilmis, egimli, çizgili gibi çesitlemelerinden olusan
gruba denir. Helvetica, Arial, Garamond, Times aileleri gibi…'C9
Yazı kalınlıgı: Yogunlastırılmıs yazı karakterleri çok yer harcamadan
baslıkların etkisin artırmaya yarar. Yogunlastırılmıs; sıkıstırılmıs
veya bozulmus demek degildir. Bunlar daha çok etki için
tasarlanmıslardır. Her karakterin içindeki boslugun artması için xküçüklügü
yükseklikleri artırılmıstır. Buda yazıya açıklık saglar. Harf,
satır ve paragraf arası boslukları hem okunurlugu hemde açıklıgı
etkiler. Hem metinde, hemde baslıklarda harf arası bosluklarını
ayarlayarak büyük farklılıklar olusturulabilinir. Harf satır ve paragraf
arası bosluklarını hesaplarken iki kavramı unutmamak gerekir.
Izleme ve ayarlama (Izleme; Bütün dökümandaki harf arası
boslukların aynı olması demektir. Ayarlama ise; Sola bloklu yazının,
blokundan daha az resmi görünüm verdigi kabul edilir.
Yazı Karakteri Takımı (Font): Bir harf biçiminin bütün alfabesidir.
Diger bir deyisle aynı dizide aynı ölçüde ve aynı hizada sayıları,
noktalama isaretlerinide içeren bütün parçalarıyla özel harflerin
uygun toplanmasıdır.
Yazı Stili: Bir yazı tipinde farklı yerlere vurgu yapmak için kullanılan
degisiklerdir. Normal, kalın, italic, kalın-italic, altı çizgili, gölgeli vb.
yazılardır.
Yazı tipi Ayarlaması: Varolan yazıtiplerini düzenleyerek yenilerini
yaratmanızı saglayan etki. Bu etkiye sahip yazılımlarda harflere
ince bitis çizgileri ekleyebilir, harfleri bastırabilir, gerebilir ve her iki
tarafına da bosluk ekleyebilirsiniz. Yazıtipini temelden degistirmek
istiyorsanız x-yüksekligi ile oynayabilir ve logo olarak kullanılabilecek
degisik semboller bulabilirsiniz.
Yazıtipi: Temel olarak aynı özelliklere sahip karakter setleri. Artık
kelime islem programlarıyla büyüklükler ayarlanabildiginden yazıtipi
terimi, aynı çizgi oranlarına sahip karakter setleri için kullanılmaktadır.
Çogu yazı tipi normal ve kalından daha çok alternatif sunarlar.
Mesela sans serif yazıların büyük bir kısmı hafif ve agır yazı
seçeneklerini içerirler. Bunlar genel metin yazısından kullanılmaya
elverisli olmamakla birlikte; baslıkları renklendirir. Hareket katarlar.
Light, Regular, Bold, Black, UltraBlack gibi seçenekler mevcuttur.

Hiç yorum yok: